ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Ο Πόντος, γη των ακριτών και προπύργιο του ελληνισμού, αναπτύσσει ενδιαφέρουσα μουσική παράδοση, η οποία διατηρείται ακμαία ακόμη και σήμερα.
Τα τραγούδια του ποντιακού λαού, ένα από τα πιο εξαίρετα μνημεία του ελληνικού λόγου, κινούν την ψυχή τόσο του καλλιτέχνη, όσο και του ακροατή.
Έτσι, δεν είναι νοητό ποντιακό γλέντι, συνάντηση Ποντίων, όπου δεν θα ακουσθούν και δεν θα χορευθούν ποντιακοί χοροί και τραγούδια.
Η λύρα και το τραγούδι καθιερώθηκαν όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παντού όπου ζουν οι Έλληνες Πόντιοι. Ο χορός και το τραγούδι μας συνοδεύουν πάντοτε, σε κάθε στιγμή της ζωής μας. Γλώσσα, μουσική και χορός αποτελούν τις πιο χαρακτηριστικές μορφές έκφρασης.

Γίνεται ομόφωνα δεκτό, οτι αρχικός δημιουργός ενός δημοτικού τραγουδιού είναι ένα άτομο. Συνήθως το άτομο αυτό είναι μάρτυρας ενός συγκλονιστικού γεγονότος, το οποίο προκαλεί συγκίνηση, ευχάριστη ή θλιβερή εντύπωση. Ο μάρτυρας αυτός δοκιμάζει ψυχική δόνηση και την έντονη ανάγκη να εκφραστεί. Έτσι δημιουργείται η έμπνευση και κατασκευάζεται το λαϊκό τραγούδι.
Αν η έμπνευση του ποιητή περιέχει αληθινή συγκίνηση και υλοποιηθεί ποιητικά, έχουμε το πρώτο ξεκίνημα ενός δημοτικού τραγουδιού. Αν είναι πολύ πετυχημένο, ο λαός το υιοθετεί, το μαθαίνει και το διαδίδει.
Υποστηρίζεται και αυτό: ορισμένα λαϊκά ποιητικά δημιουργήματα περνούν μέσα στο λαό και του προκαλούν αρκετό ενδιαφέρον. Υιοθετεί τότε τη βάση τους και ενδεχομένως τα τροποποιεί ή τα συμπληρώνει σε μερικά σημεία τους. Η διάδοση του δημοτικού τραγουδιού γίνεται από γενιά σε γενιά στα πλαίσια της προφορικής διάδοσης.

Και στα ποντιακά τραγούδια φαίνεται, ότι ακολουθήθηκε αυτή η διαδικασία.
Ωστόσο, οι λαϊκοί οργανοπαίχτες του Πόντου, με κυρίαρχο το λυράρη, είναι οι δημιουργοί των περισσότερων ποντιακών τραγουδιών.
Υμνούν τον έρωτα και ψάλλουν τις συμφορές και τους θριάμβους της Φυλής.
Αγέρωχοι και ολοζώντανοι αποτελούν το επίκεντρο του πανηγυριού και της διασκέδασης. Μ' αυτούς ο γάμος γίνεται χαρά. Αναστατώνουν τις ψυχές και κάνουν τις καρδιές να σκιρτούν. Παίζουν και τραγουδούν ενάντια στο θάνατο, υμνώντας ταυτόχρονα την ποντιακή γη και τις ομορφιές της. Νιώθουν βαθιά τον πόνο και τη χαρά της ζωής και εκφράζουν έτσι σωστά την ομορφιά της.
Γίνεται λόγος γι' αυτούς που ξεριζώθηκαν από τον Πόντο με τη λύρα στο χέρι και το τραγούδι στο στόμα.
Η ποντιακή μούσα δεν σταματά ωστόσο εδώ. Απο γενιά σε γενιά μεταδίδεται η αγάπη για το ωραίο, για το γνήσιο, για το παραδοσιακό. Είναι στοιχεία βασικά για τον Πόντιο.
Το ποντιακό τραγούδι μένει διαχρονικό. Οι ιδέες που απασχολούσαν τους Έλληνες του Πόντου φαίνεται να απασχολούν και τα ποντιόπουλα της νέας εποχής, που στρέφονται σήμερα προς τη μούσα των προγόνων και γίνονται λαμπροί συνεχιστές της δοξασμένης παράδοσης. Αντιδρούν, εν γνώσει της σημαντικότητας της παράδοσης, στις μοντέρνες ιδέες, που έχουν ως μόνο σκοπό την αποπλάνηση των νέων ανθρώπων. Αγαπούν το παλιό ποντιακό τραγούδι, και δημιουργούν παράλληλα νέους ποντιακούς σκοπούς, που ομορφαίνουν τη σημερινή μας ζωή.

Η ανάπτυξη του ποντιακού τραγουδιού μπορεί να τοποθετηθεί σε τρεις μεγάλες χρονικές περιόδους:

1. Τη βυζαντινή περίοδο από τον 10ο αιώνα με τη δράση των Ακριτών του Πόντου μέχρι την Άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους το 1461. Τα τραγούδια αυτά αποτελούν τα έπη του ακριτικού κύκλου.
2. Τη μεταβυζαντινή περίοδο, από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα, με τα τραγούδια των θρήνων που εκφράζουν από τη μια πλευρά τον πόνο της εθνικής συμφοράς με την άλωση της Πόλης και από την άλλη την κρυφή ελπίδα για την αναγέννηση και αποκατάσταση του έθνους.
3. Τη σύγχρονη περίοδο. Σ' αυτήν δημιουργούνται όλα τα νεότερα τραγούδια της κοινωνικής ζωής - εορταστικά, ερωτικά, γαμήλια, νανουρίσματα - που αποτελούν την πλουσιότατη συνέχιση ποντιακών παραδόσεων.

Η γλώσσα που χρησιμοποιείται στα ποντιακά τραγούδια είναι η ποντιακή διάλεκτος. Ελληνικότατη και πλούσια σε εκφραστικότητα.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι μέσα στους στίχους των Ποντίων όλοι είναι "Έλλενοι", όλα τα κάστρα και τα κοντάρια "ελλενικά ", ενώ οι ήρωες και τα παλικάρια είναι "Τραντέλλενοι", δηλαδή τριάντα φορές Έλληνες. Φαίνεται ότι ο Πόντιος καλλιτέχνης είχε πλήρη συνείδηση της εθνικής του ταυτότητας και γνώριζε καλά τις ρίζες του.

Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιεί ο ποντιακός λαός είναι έγχορδα, όπως η λύρα, πνευστά, το αγγείο ή φλογέρα, και κρουστά, το νταούλι. Είναι όργανα παραδοσιακά που τα κατασκευάζουν ειδικοί λαϊκοί τεχνίτες. Είναι τα κυρίως μουσικά όργανα των Ποντίων.
Αποκλειστικός συνοδός του τραγουδιού συχνά είναι η λύρα. Η λύρα, ο λόγος, και η μελωδία, δεμένα σφιχτά με το ρυθμό, μιλούν με τον πιο πειστικό τρόπο στην καρδιά του ποντιακού λαού. Δεν έχουν ανάγκη από επιπλέον καλλιτεχνική κάλυψη.
Σπανιότερη είναι η χρήση άλλων οργάνων, όπως το κλαρίνο, το βιολί.
Είναι προϊόντα της βιομηχανίας και τεχνολογίας και για τον ποντιακό λαό μουσικά όργανα <<δάνεια>>, που σπάνια τα εισάγει στη μουσική του για να την ενισχύσει.

Ο ρόλος των ποντιακών τραγουδιών είναι σημαντικός.
Ως μάρτυρες, αγέρωχοι στο πέρασμα των αιώνων, εξιστορούν τη ζωή, τη λεβεντιά, τη χαρά και τη λύπη, την ελπίδα και τα πάθη των Ποντίων.
Καθημερινοί σύντροφοι ομορφαίναν τις ωραίες στιγμές, αναπτέρωναν την ψυχή σε δύσκολες στιγμές. Έτσι, γίνονται τέλειοι εκφραστές της ζωής τους.
Για τους μεταγενέστερους γίνεται έτσι πιο προσιτή η ιστορία των προγόνων, κατανοείται πιο εύκολα, γίνεται ένα μέρος της ίδιας τους της ζωής, ελπίζουν, χαίρονται και υποφέρουν μαζί τους.

Η δυστυχία που υπέστησαν οι Έλληνες στη γη του Πόντου στάθηκε ως θλιβερή έμπνευση των καλλιτεχνών, και πηγή των θρυλικών τραγουδιών. Η υψηλή ιδέα της ελευθεριάς, της αποτίναξης του απολίτιστου βάρους εμπλούτησε πολλούς τραγουδιστές.
Γίνεται αναπαράσταση των διαφόρων επεισοδίων και των περιστατικών του εθνικού και κοινωνικού βίου. Οι τραγουδιστές θυμίζουν στους ακροατές δόξες του παρελθόντος με τρόπο ολοζώντανο και πλούσιο καλλιτεχνικό πνεύμα. Τους εμψυχώνουν και τους δίνουν την ελπίδα πως και πάλι θα έρθει η ανάσταση του βασανισμένου αυτού ελληνικού πληθυσμού.

Εντυπωσιακό, και γι' αυτό αξιοσημείωτο είναι, ότι ο Πόντιος καλλιτέχνης μέσα στην έσχατη ώρα της απελπισίας του και του θρήνου για την εθνική συμφορά καταφέρνει και δίνει παρηγοριά, αφού αντλεί δύναμη από την ελπίδα για την ανάσταση του Γένους.
Η λαϊκή μούσα υπόσχεται ότι, " Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο...", δηλαδή "Το Έθνος κι αν σκλαβώθηκε, θ' αναστηθεί και πάλι... " .
Αμέσως μετά την πτώση, ο ποντιακός λαός δεν πέφτει μόνο σε αυτοπαρηγοριά, αλλά οραματίζεται την ανάστασή του.

Φεύγοντας, οι ξεριζωθέντες εγκαταλείπουν την πατρώα γη και όλα τα υπάρχοντά τους. Παίρνουν ωστόσο μαζί τους ιερά κειμήλια και λίγο χώμα από τη γη του Πόντου. Αψηφούν το βάρος και τις αποστάσεις. Είναι κάτι από το είναι τους και δεν πρέπει να το αφήσουν πίσω. Έχουν προπάντων τη δύναμη να κουβαλήσουν μαζί τους όχι μόνο μια απλή ανάμνηση του παρελθόντος, αλλά την ίδια πνευματική κληρονομιά τους.
Η μούσα τους, τους συνόδευει και χρόνια μετά τον απάνθρωπο ξεριζωμό, τους θυμίζει τα χρόνια της ακμής του Πόντου.
Μέσα από το τραγούδι βρίσκουν και πάλι παρηγοριά, όπως και σε προηγούμενες περιστάσεις.

                ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ

1. Νταούλι: ΤΑΟΥΛ, όργανο συνοδείας του Ζουρνά και του Αγγείου (σπανίως της λύρας) 2. Φλογέρα: ΣΙΛΙΑΎΛΙ (χειλίαυλος) ή ΓΑΒAΛ, το χρησιμοποιούν σε κλειστούς χώρους ελλείψει άλλων οργάνων 3. Ζουρνάς: Χρησιμοποιείται σε ολο τον Πόντο. Συνήθως σε ανοιχτούς χώρους λόγω της μεγάλης ηχητικής έντασης. Το βασικό όργανο στον Δυτικό Πόντο 4. Λύρα: ΚΕΜΕΝΤΖΈ, το βασικό μουσικό όργανο του Πόντου, περισσότερο διαδεδομένο στον Ανατολικό Πόντο και λιγότερο στον Δυτικό 5. Γκάϊντα: ΤΟΥΛΟΎΜ ή ΑΓΓΕΙΟ, χρησιμοποιήθηκε περισσότερο στον Ανατολικό Πόντο

Ποντιακοί Χοροί

Στην αρχαιότητα ο χορός ήταν ένα μέρος του τελετουργικού θυσίας στους θεούς στην Αρχαία Ελλάδα. Ο χορός, λοιπόν, είναι στενά συνδεδεμένος με τις τελετές ευχαρίστησης προς τους θεούς και ένας τρόπος έκφρασης του εσωτερικού ψυχικού δυναμισμού του ανθρώπου.
Οι χοροί ήταν κυκλικοί και οι χορευτές πιασμένοι από τα χέρια, όπως και σήμερα, η σχέση αυτή μαρτυρείται από την αρχαιότητα (Ξενοφώντας, Λουκιανός, Πλάτων κ.α.)
Οι ποντιακοί χοροί χαρακτηρίζονται από την κάθετη θέση του κορμιού, από την υπερβολικά γρήγορη ρυθμική αγωγή, από την πλήρη συμμετοχή όλων των χορευτών που εκτελούν τα ίδια χορευτικά μοτίβα, από την απουσία πρωτοχορευτή, από γρήγορες εναλλασσόμενες χορευτικές κινήσεις και από την ενεργητική συμμετοχή όλων των μερών του σώματος. Οι ποντιακοί χοροί διακρίνονται σε πολεμικούς, θρησκευτικούς, τελετουργικούς και σε κοινωνικούς. Ο κοινωνικός χαρακτήρας φαίνεται καθαρά από την κυκλική και ομαδική τους μορφή, βοήθησε σημαντικά ώστε μέσω του χορού, ως πολιτιστικό χαρακτηριστικό, να κρατηθεί η παράδοση και η ποντιακή ταυτότητα.

 

Διπάτ

Το Διπάτ ήταν τελετουργικός χορός. Η λέξη σημαίνει δύο πατήματα/βήματα. Είναι το αρχέτυπο όλων των παραλλαγών του Ομάλ και ο πιο δημοφιλής χορός των Ποντίων.

Εμπροπίς – Λάχανα

Σημαίνει μπροστά και πίσω, λέγεται και λάχανα γιατί το πρώτο τραγούδι στον χορό αυτόν ήταν τα λάχανα.

Εταιρέ

Χορεύεται προς τα αριστερά. Η ονομασία του προέρχεται απότ ομώνυμο τραγούδι.

Κοτς

Χορεύεται από την φτέρνα, παμποντιακός χορός.

Κοτσαγκέλ

Προέρχεται από τη λέξη κότς, που σημαίνει φτέρνα, ίσως γιατί χορευόταν με τις φτέρνες ή με κουτσά (κοτσιχτά). Είναι ο τελευταίος χορός του ποντιακού γάμου.

Κότσαρι

Χορός των Ποντίων του Καυκάσου, κατά κάποιον τρόπο χορεύεται με τις φτέρνες των ποδιών. Οι χορευτές έχουν τα χέρια πλεγμένα και τις παλάμες ακουμπισμένες στους ώμους των διπλανών τους. Ανήκει στους πολεμικούς χορούς και συμβολίζει τη δύναμη των ανδρών.
 

Λετσίνα

Χορευόταν από Έλληνες του ανατολικού Πόντου και του Καρς-Καυκάσου. Εντάσσεται στους πολεμικούς χορούς και χορεύεται από άντρες με γοργές ζωηρές κινήσεις και άλματα, συνδέεται με τον αρχαίο χορό των Κουρητών.

Ομάλ

Χορός ομαλός από τους πιο συνηθισμένους του Πόντου. Χορεύεται με απλά, ήσυχα, σεμνά και ομαλά βήματα, μοιάζει με τελετουργικός χορός. Έχει πολλές παραλλαγές από  περιοχή σε περιοχή του Πόντου, που ο χορός παίρνει  και την ονομασία του.

 

Πατούλα

Λέγεται και Πιπιλομάταινα, αποδίδεται σε γυναίκες παχουλές, αφράτες, είναι κεφάτος εύθυμος χορός.

Σαρίκουζ

Λέξη τουρκική που σημαίνει ξανθό κορίτσι. Είναι σατιρικός χορός του θέρους που χορευόταν από κορίτσια του ανατολικού Πόντου. Μοιάζει με το Εμπροπίς.

Πυρρίχιος χορός – Σέρα

Αρχαίος μεγαλοπρεπής πολεμικός χορός, ο οποίος χορεύεται από πολλούς χορευτές κατά τον Ξενοφώντα, λέγεται ότι πρωτοχορεύτηκε στην περιφέρεια Πλάτανα. Εκεί κυλά ο ποταμός Σέρα από όπου και πήρε την ονομασία του.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα (427π.Χ.-347π.Χ.), ο Πυρρίχιος χορευόταν από πολλούς πολεμιστές.

Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα (430π.Χ.-354π.Χ.) χορευόταν από δύο χορευτές που ήταν αντίπαλοι.
Στο σύνολό τους οι ποντιακοί χοροί αριθμούν πάνω από 50, μαζί με τις παραλλαγές που παρουσιάζονται από την περιοχή προέλευσής τους στον Πόντο.

 

Τάμζαρα
 

Ο χορός είναι εύθυμος και διασκεδαστικός με περιπαιχτικές κινήσεις. Η μουσική που τον συνοδεύει είναι παρόμοια με της Πατούλας.

Τερς

Λέξη τουρκική που σημαίνει ανάποδος. Είναι μετεντζίδικος χορός (μεταλλωρύχων).

Τίκ

Από την τουρκική λέξη "Dig" που σημαίνει όρθιος/κάθετος, πολύ γνωστός και αγαπητός ποντιακός χορός. Το Τίκ χορεύεται σεμνά, με ευγένεια και σοβαρότητα με το κορμί όρθιο. Και αυτός ο χορός έχει πολλές παραλλαγές.

Τρομαχτόν

Χορός κυκλικός και λεβέντικος που χορεύεται ζωηρά από τους Πόντιους του Καρς, στο τέλος της βραδιάς και είναι ένας από τους εμφανώς εκστασιακούς χορούς.

Τρυγώνα

Η ονομασία σημαίνει θηλυκό τρυγόνι ή μεταφορικά αγαπημένη κόρη, ίσως προήλθε από τη λέξη τρύγος, γιατί οι κινήσεις του χορού συμβολίζουν το πάτημα των σταφυλιών.

 

http://www.geofilms.net/pontiako-zitima/el/index.htm